Բովանդակությունը՝
- Առածներով խաղ
- Էմմա Ազարումյանը՝ Արևմուտքից
- Մեր լեզվաբանները . անհայտ, հետաքրքիր փաստեր Հրաչյա Աճառյանի կյանքից
- Մեր բարբառները
- Բառերի ու արտահայտությունների հետքերով՝ Ժամանակը հոսում է
Առածներով խաղ։ Հարցերը կազմեցին Մերի Ներսիսյանը, Ալլա Առաքելյանը, Անահիտ Տիգրանյանը։ Խաղը պատրաստեց Գագիկ Ղազարյանը։ Խաղալու համար անցնել հղումով։
Արևմտյան դպրոց-պարտեզից առաջարկում է Էմմա Ազարումյանը։ Ուսուցչուհի՝ Արմինե Աբրահամյան
Հետաքրքրաշարժ հայոց լեզու
Գտիր թաքնված բառը․
- վագր, առյուծ, կապիկ, կատու
- կոնֆետ, տորթ, բլիթ
- ստեղնաշար, մկնիկ, լիցքավորիչ, էկրան
- վարդ, մանուշակ, շուշան, ձնծաղիկ
- արև, լուսին, աստղ
Գտիր ավելորդ բառը․
- ծիծեռնակ, կաչաղակ, բզեզ, ճնճղուկ
- տանձ, սալոր, դդմիկ,խնձոր
- մայր, տուն, եղբայր, տատիկ
- հմայիչ, բարձր, ձյուն, սպիտակ
- քամանչա, դաշնամուր, քանոն, ռետին
Բացատրիր դարձվածքները․
- աչքը ջուր կտրել
- սուր ճոճել
- հոգին ավանդել
- աչքի լույս
- աչքի փուշ
- լեզուն կապ ընկնել
- լեղին ճաքել
Բացատրիր նույնանուն բառերը․
- մարտ- մարտ
- փող- փող
- շահ- շահ
- մատ-մատ-մատ
Ավարտիր ասացվածքները․
- Ով աշխատի,նա․․․
- Հեռավոր սուրբը, ․․․ կլինի։
- Ճտերն ․․․ են հաշվում։
- Ծիծաղում է նա,ով ․․․․ է ծիծաղում։
- ․․․ փորողը,ինքը կընկնի մեջը։
Մեր լեզվաբանները։ Անհայտ, հետաքրքիր փաստեր Հրաչյա Աճառյանի կյանքից։ Ներկայացնում է Անահիտ Տիգրանյանը
***
Աճառյանի մասին տեղեկություններ, նրա կյանքի մանրամասներն իմանալու ամենահավաստի ու հետաքրքիր աղբյուրը հենց լեզվաբանի հուշերն են: Կյանքի վերջին տարիներին, հիվանդ օրերին, նա իր հուշերը պատմել է, որոնք գրի են առել դուստրը, սիրելի ուսանողները: 1967 թ.-ին լույս տեսավ «Կյանքիս հուշերից» գիրքը: Գրքում ոչինչ չկա 1937 թվականի ձերբակալության մասին:
Տարիներ անց Աճառյանն ընկերական խմբում պատմել է, որ քննիչը Աճառյանին ստիպել է ապացուցել, որ իր կինը՝ Արյուսակը, եղել է ոչ թե լրտես, այլ եղել է հենց իր կինը: Աճառյանը բերել է բոլոր հնարավոր ապացույցները, սակայն քննիչը դրանք ոչ հավաստի է համարել: Այդ ժամանակ Աճառյանը հուսահատված բացականչել է. «Եթե իմ կինը չէր, ու՞մ կինն էր»:
***
18 լեզվով ազատ խոսող, «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի՝ համեմատած 562 լեզուների», Արմատական բառարանի հեղինակը, ըստ ժամանակակիցների վկայության, չափազանց սրամիտ ու կատակասեր էր:
***
«Կյանքիս հուշերից» ինքնակենսագրության մեջ Աճառյանն ինքն էլ, հիշելով Կոմիտասի հետ Էջմիածնում անցկացրած տարիները, պատմում է, թե երկուսով որքան սիրում էին կատակել, բեմադրել Պարոնյանի գործերից զվարճալի կտորները:
***
Յուրաքանչյուր նոր բառ Աճառյանի հետաքրքրության տիրույթում էր: Հակոբ Ոսկերչունին 1930 թվականին պատմել է, որ Աճառյանը փողոցով անցնելու ժամանակ տեսնում է, որ երկու գյուղացի կռվում են: Մեկը, բազմաթիվ հայհոյանքների մեջ գործածում է մի անծանոթ բարբառային բառ: Աճառյանն իսկույն մեջ է մտնում.
-Խնդրեմ այդ հայհոյանքը մի անգամ էլ կրկնեցեք։
Աճառյանի ձեռագիրը։ Լուսանկարը՝ «Անեկդոտներ իմ մասին» գրքից՝
Շարունակելի…
Մեր բարբառները։ Ներկայացնում է Սամվել Մանուկյանը։
Բառեր Մարտունի քաղաքի բարբառով՝
առավոտ-լուսուն
առավոտյան-սաբախտան
կամաց-հուշիկ
հաց-խաց
հա-խա
հիմա-մկա
ինչու-հօրի
մեծ-ջոջ
նստած-նստուկ
կապած-կապուկ
ոնց ես-իմալ էս
ուր էս գնում-դորա կերթաս
Բառեր Արտաշատի բարբառով՝
գնում եմ-եթաս եմ
գալիս եմ-իկաս եմ
առու-հառու
գիշեր-քշեր
հաց-խաց
գլուխ-գլոխ
եկա-գալում եմ
գրպան-ջոբ
գուր-ճուր
նայել-շկամ
տղա-գյադա
կաթսա-ղազան
հարվածել-զարգել
հանել-խանել
դանակ-տանակ
համբուրել-պաքել
Ժամանակը հոսում է։ Տեքստը թվայնացրել և առաջարկում է կարդալ Անի Կարապետյանը։
«Երգը հոսում է», «Ծիծաղը վարակում է», «Տարիներն աննկատ ահում են»… Սրանք առաջին իսկ հայացքից հասկանալի սովորական, նույնիսկ ուշադրություն չգրավող փոխաբերություններ են: «Ժամանակը հոսում է» պատկերավոր արտահայտությունն էլ նույնպիսի բնական, «առօրեական» մի փոխաբերություն կարող էինք համարել բոլորս էլ, եթե նրա հիմքում հետաքրքրական մի պատմություն ընկած չլիներ: Դեռևս հին հույները ժամանակը չափում էին… ջրային ժամացույցներով: Նրանցից էլ առաջ մ. թ. ա. 26-րդ դարում, նման ժամացույցներ ունեին չինացիները: Դրանք ջրամբարների վրա ամրացված սարքեր էին, որոնք ժամանակի ընթացքն արձագանքում էին ջրի հոսքով: Հին հույն փիլիսոփա Պլատոնը (մ. թ. ա. 497-347) ջրային ժամացույցի այնպիսի մեխանիզմ էր ստեղծել, որ գոյություն ունեցող օդի շերտը ջրի ճնշման տակ որոշակի ժամի սվոցով դուրս էր գալիս և դրանով դառնում էր «զարթուցիչ», որ նրա աշակերտների ակադեմիա` առավոտյան պարապունքների հրավիրեր: Ջրային ժամացույցները հին հույները կոչում էին կլեպսյո`ւդրա=կլեպսի´դրա ( կլեպս « գողացված» + հյո´ւդոր կամ հի´դոր « ջուր »): Ի դեպ հուն. այս հի´դոր-ը հիդրո-ձևով հայտնի է բոլորիդ. բարդություններում հանդիպում է «ջրի, ջրային» իմաստով ( օրինակ` հիդրոհանգույց):
Եվրոպական լեզուները կամ ուղղակի հուն. կլեպսի´դրա բառն են վերցրել գործածել, կամ էլ կազմել են նրա հոմանիշը: Անգլիացիները, օրինակ, ասում են clepsydra [քլեփսիդրա]=clepsydrae [քլեփսիդրիի], կամ էլ water clock [ուո´թըը քլոք «ջրային ժամացույց»: Այսպես ուրեմն. ջրային ժամացույցի միջով ինչքան որ ջուր էր ամբարից «գողացվում»-հոսում, այնքան էլ ժամանակ էր անցած լինում: Եվ այդ է պատճառը, որ մարդկանց երևակայության մեջ նորին մեծություն ժամանակը պատկերանում էր ջրի կերպարանքով: Եվ դա է հենց, որ ծնունդ է տվել «Ժամանակը հոսում է» փոխաբերությունը: Բայց մի՞թե միայն դրան: Այն հեռավոր պատկերացման անգիտակցական վերհուշը չէ՞ արդյոք «Ժամանակն սպառվեց» արտահայտությունը ևս: Իսկ երբ Պարույր Սևա՞կն է ասում` «Շա՜տ ջուր է հոսել-անցել են արդեն տարիներ քանի» («Հիմա ողջն ասես մի հեքիաթ լինի…»): Գևորգ Էմի՞նը` «Ինչքա՜ն ջրեր են հոսել այդ օրից…» («Յոթ երգ Հայաստանի մասին»): Վահրամ Մավյա՞նը`«Վերջին անգամ զինք տեսած էի ասկե տասնամյակ մը առաջ: Շատ ջուրեր անցած էին օրերուն վրայեն»(«Եղբայր Հրայր»):
Մի բանից հետո շատ ջրեր են հոսել դարձվածքը, որ ունեն բազմաթիվ լեզուներ, պարզապես նշանակում է «շատ ժամանակ է անցել»:
Աղբյուրը՝ Պետրոս Բեդիրյան «Բառերի խորհրդավոր աշխարհում»